John Amos Comenius (1592–1670)
Τσέχος εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής και θρησκευτικός ηγέτης, ονομαστός κυρίως για τις καινοτομίες του στις μεθόδους διδασκαλίας, ειδικά των γλωσσών. Γεννήθηκε το 1592 στο Νίβνιτσε τής Μοραβίας και πέθανε το 1670 στο Άμστερνταμ. Αγαπούσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και για την σπουδή του προωθείσαι την εκμάθηση τής Λατινικής γλώσσας.
Πίστευε στη μεταρρύθμιση της ανθρώπινης κοινωνίας μέσω της εκπαίδευσης και των θρησκευτικών του πεποιθήσεων που τον έφεραν σε ρήξη με τις πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του. Υποστήριζε την καθιέρωση πλήρους φοίτησης στα σχολεία για όλη τη νεολαία του έθνους και διατεινόταν ότι τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται τον εθνικό τους πολιτισμό και τον πολιτισμό τής Ευρώπης.
Η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, κατά τον Κομένιους, απαιτεί δύο πράγματα: Πρώτο, επανάσταση στις μεθόδους διδασκαλίας, ώστε η μάθηση να γίνει γρήγορη, ευχάριστη και πλήρης. Οι δάσκαλοι οφείλουν να «ακολουθήσουν τα αχνάρια τής φύσης», πράγμα που σημαίνει ότι οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις πνευματικές δυνατότητες του παιδιού και τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει.
Ο Κομένιους δεν ήταν διασπαστής αλλά πρόμαχος τής παγκόσμιας Εκκλησίας. Ήταν επίσης, παρά τον διεθνισμό του, γνήσιος Τσέχος πατριώτης σε μια εποχή που οι Τσέχοι είχαν σχεδόν συντριβεί. Έγραψε: «Αγαπώ τη χώρα μου και τη γλώσσα της και η μεγαλύτερη μου επιθυμία είναι να μπορέσει να εκπολιτιστεί».
Τον 19ο αιώνα η φήμη τού Κομένιους είχε αναβιώσει σημαντικά λόγω τής σημασίας που δινόταν στην παιδαγωγική, ιδιαίτερα στη Γερμανία. Σήμερα ο Κομένιους εξακολουθεί να παρουσιάζει ενδιαφέρον ως πρότυπο διεθνούς πολίτη. Ο πατριωτισμός του δεν τον εμπόδισε να αισθάνεται Ευρωπαίος και να πιστεύει βαθύτατα στην ενότητα τής ανθρωπότητας.
Πάλεψε πολύ και σκληρά σε μια δύσκολη ιστορική περίοδο από πολέμους και κατακτήσεις και γεύτηκε πολλές απογοητεύσεις και εξορίες. Άφησε ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, κυρίως παιδαγωγικό και κοινωνικό.